1 Giới thiệu
Tên khoa học: Lobelia pyramidalis Wall.
Tên gọi khác: Sang Dinh.
Họ thực vật: Lô biên Lobeliaceae.
1.1 Đặc điểm thực vật
Bã Thuốc thuộc dạng cây thảo, chiều cao chỉ khoảng 1 đến 1,5 mét. Là loại cây sống lâu năm. Bề mặt thân nhẵn, cây phân cành nhiều ở ngọn.
Lá mọc so le, phiến lá hình mác, chiều dài khoảng 10 đến 20cm, chiều rộng khoảng 1 đến 3cm. Lá gần như không có cuống, đầu lá nhọn, gốc thuôn. Trên mép lá có khía nhiều tăng nhỏ. Lá có Nhựa mủ trắng.
Cụm hoa mọc thành chùm dài ở kẽ lá và ngọn thân. Hoa nhiều, có màu trắng.
Lá đài 5, tràng 5.
Bầu hạ, có 2 ô.
Quả của cây có dạng hình cầu, đường kính mỗi quả khoảng 0,7 đến 1cm. Mỗi quả có nhiều hạt nhỏ, hạt có màu nâu vàng.
Mùa hoa quả rơi vào tháng 5 đến tháng 7.
1.2 Thu hái và chế biến
Bộ phận dùng: Toàn cây.
1.3 Đặc điểm phân bố
Tại nước ta, cây Bã Thuốc được tìm thấy chủ yếu ở các tỉnh thuộc vùng núi phía Bắc với độ cao phân bố từ 1300 đến 1600 mét.
Bã Thuốc là loài cây ưa ẩm, ưa sáng, có thể chịu bóng một phần, thường được tìm thấy ở các khu vực nương rẫy, ven đường.
Cây con mọc hàng năm từ hạt, đặc biệt là vào tháng 4 đến tháng 5, vào tháng 8 đến tháng 9, cây bắt đầu ra hoa.
Mặc dù cây có khu vực phân bố rộng nhưng hiện nay, Bã Thuốc vẫn được xếp vào loại cây tương đối hiếm, do đó cần có biện pháp bảo vệ và nhân giống.
2 Thành phần hóa học
Thành phần chính có trong cây Bã Thuốc là Lobelin với hàm lượng 0,35%, được tìm thấy ở lá khô và chồi non của cây.
Hạt chứa acronarcotic là một chất độc.
Quả của cây có chứa acid uronic, polysaccharide, đường trung tính.
Ngoài ra, cây cũng chứa một lượng nhỏ acid glutamic và galacturonic.
3 Tác dụng – Công dụng của cây Bã thuốc
3.1 Tác dụng dược lý
3.1.1 Tác dụng trên hô hấp
Lobelin được tìm thấy trong cây có tác dụng kích thích trung tâm hô hấp ở hành tủy, làm tăng biên độ hô hấp cũng như tần số hô hấp.
3.1.2 Tác dụng trên hệ thần kinh
Khi sử dụng liều nhỏ Lobelin, người ta nhận thấy rằng, hoạt chất này có tác dụng kích thích thần kinh trung ương.
3.1.3 Tác dụng trên huyết áp
Lobelin cũng có tác dụng giải phóng adrenalin từ nang chứa vào trong hệ tuần hòa chung do đó làm tăng huyết áp.
3.2 Công dụng theo Y học cổ truyền
3.2.1 Tính vị, tác dụng
Tính vị: Vị cay, đắng, tính bình, có độc.
Tác dụng: Thanh nhiệt, tiêu nhọt, giải độc, sát trùng.
3.2.2 Công dụng
Nhân dân sử dụng lá của cây đem giã nát hoặc băm lá để lấy nhựa, sau đó bôi lên các vùng có mụn nhọt, mỗi ngày bôi 2-3 lần.
Lá của cây còn được sử dụng để chữa hen, ho đờm.
Bã Thuốc ít khi dùng theo đường uống vì bản chất đây là loại cây có độc.
Theo Y học hiện đại, Bã Thuốc là loại cây được sử dụng làm nguyên liệu để chiết lobelin đóng thành ống tiêm có dung tích 10mg hoặc 3mg nhằm mục đích kích thích hô hấp, chữa ho đờm, hen đặc biệt là trong những trường hợp cấp cứu như suy hô hấp do ngộ độc thuốc ngủ, khó thở, nhiễm khuẩn nặng, trẻ sơ sinh bị ngạt thở.
Bên cạnh đó, có thể sử dụng ống 10mg để tiêm bắp, ống 3mg để tiêm tĩnh mạch chậm.
Cần lưu ý rằng, lá cây có chứa Lobelin, đây là một chất có tác dụng dược lý mạnh, độc tính cao do đó, không sử dụng Bã Thuốc để uống khi chưa xác định được hàm lượng hoạt chất có trong cây.